Rzymskokatolicka Parafia Świętego Jana Chrzciciela w Ornecie

Kościół św. Jana Chrzciciela jako jedyny na Warmii został  wzniesiony w stylu gotyckim (wiek XIV) przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi. Po rozbudowie, podczas której dobudowano 10 kaplic, okalających kopułę, w 1494 r. dokonano powtórnej konsekracji, nadając świątyni patronów świętych Jana Chrzciciela i Jana Ewangelistę. W czasie wojny polsko – krzyżackie Kościół bardzo ucierpiał, ale dokonano wówczas remontu, ozdabiając gzyms fryzem ceramicznym, a od XVI wygląd zewnętrzny nie był już zmieniany.

Parafia ornecka należała do najznakomitszych i najokazalszych na Warmii. Obecnie istniejący, wspaniały kościół parafialny, nie jest pierwszą świątynią tego miasta. Zapewne już w chwili lokacji tj. 12 sierpnia 1308 r. biskup Eberhard z Nysy wyznaczył beneficjum (źródło utrzymania) proboszczowskie i miejsce na budowę świątyni.

Już dnia 11 lutego 1392 roku znany był proboszcz Ornety - ks. Henryk, którego wymieniał dokument biskupa warmińskiego Eberharda. Nie ulega więc wątpliwości, że musiał istnieć tutaj kościół parafialny. Zapewne był on drewniany. Należy przypuszczać, że pierwsza świątynia stała na tym samym miejscu, na którym jest obecny kościół parafialny.

Ówczesne stosunki nakazywały, aby miejsce na kościół wyznaczać w najbliższym sąsiedztwie ratusza. W ten sposób tworzono ścisłą łączność pomiędzy władzą duchowną i świecką.

HISTORIA BUDOWY KOŚCIOŁA

Obecny gotycki kościół parafialny został zbudowany w latach 1338-1349 r. w czasie rządów biskupa warmińskiego Hermana z Pragi.

Na odrębność kościoła orneckiego wskazuje jego kształt bazylikowy, w którym środkowa nawa znacznie przewyższa obie nawy boczne.

Orneta szybko rozbudowała się i rozwinęła gospodarczo. Przybyło mieszkańców miasta, dlatego postanowiono powiększyć świątynię. W XV wieku dobudowano 10 kaplic, leżących jedna obok drugiej, które okalają pierwotną bryłę. W związku z przybudowaniem kaplic zaszła konieczność zmiany konstrukcji dachowej nad nawami bocznymi. Załamania dachowe kaplic zaopatrzono w daleko wysunięte "żygacze" wody.

Pierwszego poświęcenia świątyni orneckiej dokonał biskup warmiński Henryk III Sorbom w 1379 roku ku czci Boga Wszechmogącego, Chwalebnej Dziewicy Maryi i Św. Jana Ewangelisty. W czasie drugiej konsekracji świątynia otrzymała za swoich patronów świątyni Jana Chrzciciela i Jana Ewangelistę.

Kościół ucierpiał w czasie wojny polsko - krzyżackiej w latach 1519 - 1525. Po jej zakończeniu przeprowadzono remont świątyni. Mur ozdobiono ceramiką ceglaną. Zrobiono szczyty kaplic. Od połowy XVI wieku kościół w Ornecie nie był przebudowany zewnętrznie. Około 1900 roku przeprowadzono dokładną renowację świątyni bez istotnych zmian konstrukcyjnych.

WYPOSAŻENIE KOŚCIOŁA

Ołtarz główny - wysoki, 3 piętrowy. Ołtarz został ukończony w 1744 roku. W piętrze najniższym mieści się obraz Św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus, pod którym ukryty jest obraz Matki bożej Miłosierdzia (Ostrobramskiej).

Po obydwu stronach obrazu znajduje się sześć postaci naturalnej wielkości: na lewo od obrazu - Świętego Piotra, Jana Chrzciciela i Andrzeja.

Na prawo od obrazu - Św. Pawła, Jana Ewangelisty i Jakuba Starszego.

Drugie piętro ołtarza - to olejny obraz Św. Elżbiety - patronki miasta. Obok obrazu umieszczono figury świętych, mniejsze niż w pierwszym piętrze; na lewo od obrazu - apostoła Bartłomieja i Mateusza, a po prawej stronie: Św. Filipa i Tomasza.

Na trzecim piętrze ołtarza stoi statua Największej Maryi Panny na półksiężycu w galerii. Po jej lewej stronie jest postać Św. Szymona, a po prawej Św. Judy Tadeusza a obok nich anioły. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się scena przedstawiająca Boga Ojca w otoczeniu aniołów. Tabernakulum wieńczą kolumny w stylu korynckim z białego marmuru, gdzie ustawia monstrację w czasie wystawienia Najświętszego Sakramentu

Ołtarze boczne

Nad ołtarzami są witraże przedstawiające patronów kościoła. Witraż lewy przedstawia postać Św. Jana Chrzciciela, witraż prawy przedstawia Św. Jana Ewangelistę.

Ołtarze boczne zostały wykonane i ustawione w czasie prac remontowych kościoła w latach 1900-1908. Z lewej strony ołtarza głównego znajduje się ołtarz Św. Elżbiety Węgierskiej - patronki Ornety.

Po jej prawej stronie stoi Św. Katarzyna Aleksandryjska, a po lewej stronie umieszczono Św. Barbarę. Ołtarz w stylu neogotyckim. Dolna część ołtarza przedstawia cud z różami, zaczerpnięty z legendarnego życia Św. Elżbiety.Po prawej stronie ołtarza głównego znajduje się ołtarz Serca Pana Jezusa. Styl neogotycki ołtarza skrzydłowego. W ołtarzu znajdują się sceny Męki Chrystusa.

Stalle scholi - Na pierwszym lewym filarze, licząc od głównego ołtarza, stoją bogato zdobione barokowe stalle.

Ambona - pochodząca z 1744 roku, a więc została tutaj umieszczona wraz z ołtarzem głównym. Ma ona kształt ośmioboku, a korynckie kolumienki dzielą zewnętrzną powierzchnię ambony na sześć pól. Na polach ambony zostały ustawione drewniane figury: w części zasadniczej - Zbawiciel, a po jego bokach po dwóch Ewangelistów, natomiast po stronie schodów i wejścia umieszczono trzy figurki przedstawiające doktorów Kościoła: Św.Grzegorza Wielkiego, Św. Hieronima i Św. Augustyna. Nad drzwiami wejściowymi stoją figurki apostołów Piotra i Pawła. Masywną i akustyczną nakrywę ambony zdobi postać tryumfującego Zbawiciela.

Żyrandol - z 1576 roku wykonany przez Hermana Beringa z Gdańska. Został on oparty na wzorach niderlandzkich.

Organy - Umieszczono je w tym miejscu w 1609 roku. Z barokowymi kształtami chóru i prospektu organowego harmonizuje napis i herb biskupa warmińskiego Andrzeja Krzysztofa Szembeka (1724-1740) znajdujący się w dolnej części chóru.

Ołtarze na filarach - Na filarach środkowych są usytuowane dwa ołtarze. Tzw. ołtarz N.M.P. Różańcowej został umieszczony na prawym filarze w stylu rokoko i pochodzi z 1761 roku. Ołtarz główny, wmontowany pomiędzy korynckimi kolumnami, przedstawia Dziewicę z Dzieciątkiem. Po prawej stronie obrazu pomiędzy kolumnami stoi św. Katarzyna Sjeneńska w cierniowej koronie z palmą i krucyfiksem w ręce. Natomiast z lewej strony obrazu w otoczeniu dwu kolumn, stoi św. Dominik z leżącym u jego stóp psem z pochodnią w pysku. Ołtarz św. Józefa usytuowany na lewym filarze środkowym, posiada również styl rokokowy. Pośrodku ołtarza został umieszczony obraz św. Rodziny: Maryja i Józef otaczają Jezusa, nad którym unosi się Gołębica, a wyżej wśród chmur postać Boga Ojca.

Po obydwu stronach obrazu, wśród korynckich kolumn stoją postacie: z lewej św. Walentego, a z prawej św. Apolonii.

Głowa Jana Chrzciciela - U szczytu sklepienia nawy środkowej, nad balustradą okalającą ołtarz główny znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca ściętą głowę św. Jana Chrzciciela na misie.

KAPLICE BOCZNE

1. Kaplica św. Krzyża. Chrzcielnica -

W jej lewym górnym narożniku usytuowana jest barokowa chrzcielnica. Na uwagę zasługują dwa konfesjonały z około 1745 roku. Sklepienie gwieździste posiada liczne obrazy między żebrami, które przedstawiają po dwóch proroków: Daniela i Ozeasza, Amosa i Zachariasza, Dawida i Izajasza oraz Jeremiasza i Jana Chrzciciela.

Wszystkie malowidła zostały uzupełnione w czasie renowacji w 1908 roku. Na ścianach znajdują się obrazy Ewangelistów.

2. Kaplica Zwiastowania

Tak dzisiaj nazwana od zawieszonego tam olejnego obrazu Zwiastowania z 1663 roku. Pod obrazem zawieszono luźno figury tworzące scenę koronacji Maryji przez Ojca i Syna. Te figury pochodzą z nieistniejącej kaplicy na piętrze po prawej stronie wieży kościoła.

3. Ołtarz N.M. Panny Kaplica środkowa po lewej stronie świątyni, posiada ołtarz Najświętszej Maryji Panny wykonany z alabastru i czarnego marmuru. Ten ołtarz został zakupiony ze zrujnowanego kościoła Jezuitów w Braniewie, ustawiony w październiku i listopadzie 1814 roku. Wszystkie figury są wykonane z alabastru. U dołu ołtarza, predela przedstawia Ostatnią Wieczerzę w układzie perspektywicznym. Cały ołtarz pochodzący z 1646 roku jest unikatem na Warmii, ze względu na użyty materiał do jego wykonania oraz sposób przedstawienia poszczególnych scen.

Na zachodniej ścianie tejże Maryjnej kaplicy są ustawione renesansowe stalle ławników miejskich z 1570 roku. Na tylnej ścianie stalli, znajduje się herb i obraz kardynała Stanisława Hozjusza - biskupa warmińskiego (†1579).

4. Kruchta -Czwarta kaplica (dawniej św. Mikołaja) pełni dzisiaj funkcje sieni wejściowej, czyli kruchty.

5. Krzesło - dwuosobowe krzesło (stalla) renesansowe z Karkajn. Ufundował je w 1574 roku radny miasta i starszy kościoła orneckiego Karol Jung.

6. Kaplica N.M.P. Częstochowskiej - nosi taką nazwę ze względu na umieszczony w ołtarzu obraz Jasnogórski. Najpierw była to kaplica Trzech Króli, a później pod wezwaniem św. Anny i św. Sebastiana, którzy zostali utrwaleni na tynku ściennym. Kaplicę zamyka późnorenesansowa krata kuta w żelazie, pochodząca z przełomu XVI i XVII wieku.

7. Kaplica św. Piotra i Pawła -

Posiada ołtarz z 1617 roku. Główna kondygnacja ołtarza zawiera obraz z 1609 roku, który przedstawia Chrystusa i Dwunastu Apostołów w chwili wręczania św. Piotrowi kluczy "Królestwa" przez Mistrza, Obraz jest umieszczony pomiędzy kolumnami, obok których stoją: po stronie lewej apostoł Jakub Młodszy, a po prawej - Mateusz. W najwyższej części ołtarza znajduje się napis, mówiący o tym, że ołtarz został poświęcony ku czci świętych Piotra i Pawła, a także, iż został zbudowany w 1617 roku, konsekrowany w 1714 roku, a w 1830 roku był restaurowany. Naprzeciw ołtarza ustawiono ławy cechu szewców z 1651 roku, które są wykonane z drewna dębowego.

8. Kaplica Trzech Króli

To dawniej kaplica św. Marii i Magdaleny, która obecnie bierze swoją nazwę od usytuowanych tam na ścianie ołtarzowej figur Trzech Króli. Te figury rzeźbione w drewnie są pozostałością po ołtarzu Trzech Króli, który niegdyś znajdował się w obecnej kaplicy NMP Częstochowskiej. Datuje się je na 1740 r. Przede wszystkim jednak uwagę przyciąga potężny Krucyfiks, umieszczony w złocistych ramach na czerwonym tle. To wspaniałe dzieło rzeźbiarskie z połowy XVIII wieku przedstawia ukrzyżowanego Jezusa, ale pozbawionego jakichkolwiek rysów cierpienia i męki.

9. Kaplica "ciemna" - W kaplicy są ustawione stare ławy rajców miejskich.

Ściany kościoła przyozdobiono malowidłami. I tak na prawym filarze obok ołtarza głównego znajduje się malowidło ścienne, które przedstawia pięć Panien Mądrych i pięć Panien Głupich. Na pierwszym filarze, od strony nawy środkowej, malowidło przedstawia biskupa błogosławiącego dziecko prowadzone przez matkę. W wieży, po prawej stronie, malowidło przedstawia scenę biblijną wypędzenia kupczących ze świątyni.

Na szczególną uwagę zasługuje stare, ścienne tabernakulum znajdujące się na lewo od ołtarza głównego - w tzw. filarze ściennym. Zamknięcie tabernakulum stanowią gotyckie drzwi z oryginalnymi okuciami i zamkami.

Do wolno stojących elementów wystroju kościoła należy wspaniały gotycki krzyż z XV wieku, oraz mosiężny lewaterz (naczynie do obmywania rąk przed rozpoczęciem mszy św.).

Dzwony obecnie istniejące cztery dzwony zostały zakupione w 1922 roku.